Starkware là gì?
Starkware (hay còn gọi là Starkware Industries) là công ty được thành lập vào tháng 1 năm 2018 bởi Eli Ben-Sasson – Đồng sáng lập của STARK & ZCash. StarkWare giúp cải thiện khả năng mở rộng và quyền riêng tư của các blockchain bằng cách sử dụng công nghệ STARK để triển khai và xác minh zero-knowledge proof.
Có thể nói Starkware là một trong những tổ chức hàng đầu trong việc nghiên cứu và triển khai công nghệ zero-knowledge. Tính đến nay, StarkWare đã huy động được $111M (vốn chủ sở hữu) kể từ khi thành lập.
Ngoài ra, Starkware cũng đã nhận được khoản tài trợ $12M từ Ethereum Foundation để mở rộng mạng lưới Ethereum. Các dòng Funding Rounds của Starkware như sau:
- Seed Round (1/2018): Huy động được $6M (vốn chủ sở hữu) từ Pantera, Naval Ravikant, MetaStable, Floodgate, Polychain, Vitalik Buterin, Zcash Co-founder, Arthur Breitman, Da Hongfei, Bitmain, Elad Gil, Fred Ehrsam, Linda Xie,..
- Series A (10/2018): Huy động $30M (vốn chủ sở hữu) từ Paradigm (Led), Intel Capital, Sequoia, Atomico, DCVC, Wing, Consensys, Coinbase Ventures, Multicoin Capital, Collaborative Fund, Scalar Capital, Semantic Ventures.
- Series B (3/2021): Huy động $75M (vốn chủ sở hữu) từ Paradigm (Led) và các nhà đầu tư khác.
Các sản phẩm của Starkware
Starkware cung cấp một bộ sản phẩm cốt lõi bao gồm: Cairo, SHARP, VeeDo, StarkEx, StarkNet.
Cairo
Cairo là một kiến trúc CPU kết hợp với STARK, chúng cho phép tạo ra một proof system, nơi bạn mô tả việc tính toán bằng cách sử dụng Code thay vì dùng các lược đồ. Cairo ra mắt vào 7 năm 2020.
Một cách hiểu đơn giản hơn, Cairo là ngôn ngữ lập trình tính toán chung của Starkex & Starknet. Sau này tất cả các protocol & dapp xây dựng trên Starkex & Starknet đều sẽ sử dụng Cairo.
SHARP
SHARP là một hệ thống cho phép thu thập một tập hợp các Cairo Programs (khác nhau) để tạo ra một proof cho tất cả chúng, sau đó đưa proof này lên Ethereum để nó được xác minh bởi một STARK verifier (một smart contract trên Ethereum).
Mục tiêu chung của SHARP là giảm phí gas xác minh proof. SHARP hiện được triển khai trên mạng trên Starkex.
VeeDo
VeeDo là tính năng trustless randomness có thể xác minh được nhờ công nghệ STARK (tạm dịch là xổ số không tin cậy), tính năng này tương tự VDF của Chainlink. Các trường hợp sử dụng của VeeDo bao gồm: xổ số để chơi game, lựa chọn người dẫn đầu trong các giao thức PoS ,…
VeeDo hiện đã hoạt động trên mainnet.
Starknet & StarkEx
Starknet & StarkEx là giải pháp L2 Zk rollup cho Ethereum do Starkware xây dựng, chúng cho phép triển khai ở 2 chế độ như sau, hoặc kết hợp chúng với nhau (Volition):
- Chế độ ZK-Rollup: Xuất bản dữ liệu trên Ethereum.
- Chế độ Validium: Xác minh tính khả dụng của dữ liệu bằng một sidechain.
Hiện tại Starknet & StarkEx là hai hệ thống riêng biệt dựa trên cơ sở hạ tầng tương tự (STARK, Cairo & SHARP). Trong tương lai khi StarkNet hoạt động ổn định, các dự án của StarkEx sẽ có thể chọn chuyển sang StarkNet, và trở thành một dapp trên StarkNet.
Hiểu đơn giản, Starkex là một phiên bản của Starknet được tùy lại để phục vụ cho Trading (Specific L2), còn Starknet là một phiên bản đầy đủ – permissionless decentralized ZK-Rollup. Nhưng sâu hơn nữa thì ZK Rollup là gì? Chúng khác biệt gì với Optimistic Rollup?
Hệ sinh thái của Starknet & StarkEx
Về tổng quan, Starknet đang còn trong giai đoạn R&D và có thể mất khoảng thời gian khá lâu nữa để lấy các dự án có thể deploy contract trên đó.
Mặc khác, Starkex đã hoạt động mainnet vào năm 2020 và đã có một vài dự án chất lượng launch mainnet như: dYdX, DeversiFi, Sorare, ImmutableX.
dYdX
dYdX là một perpetual trading platform được xây dựng bằng công nghệ của Starkex. dYdX cung cấp nhiều tính năng bao gồm: giao dịch Spot (giao ngay), Margin (ký quỹ) và Perpetuals (hợp đồng không kỳ hạn).
Sorare
Sorare là một trò chơi bóng đá giả tưởng thuộc thể loại NFT GameFi, nơi bạn có thể sưu tầm & chơi bằng trò chơi bằng các thẻ cầu thủ để kiếm giải thưởng hàng tuần.
Khác với dYdX, Sorare sử dụng Starkex để xây dựng một NFT marketplace riêng biệt giúp tiết kiệm chi phí trong việc mining & trading NFT cards của Sorare.
DeversiFi
DeversiFi sử dụng Starkex để xây dựng cho mình một spot trading exchange, cho phép người dùng có thể Trade, Swap, Send Token và giao dịch OTC.
Xét về hệ sinh thái, StarkNet đang có phần lớn hơn so với ZkSync. Tuy nhiên, ZkSync đang có những bước đi nhanh hơn về ZkEVM giúp họ thu hút developer. Bạn có thể xem qua video này để theo dõi cuộc đại chiến giữa StarkWare và ZkSync nhé!
Tương lai của Starknet & Starkex
Như chúng ta đã biết, hiện tại có rất nhiều giải pháp L2 hoạt động trên thị trường trong đó nổi bật hơn hết là;
- Optimistic Rollup: Optimistic, Arbitrum.
- Zk Rollup: Starkex & Starknet của Starkware, zkSync của Matter labs.
Trước tiên, ở phía Optimistic Rollup, giải pháp này mắc phải một vấn đề đó là “challenge game”, hiểu đơn giản, điều này tỷ lệ nghịch với độ bảo mật.
Nếu giảm thời gian “challenge game” xuống thì người dùng sẽ có thời gian rút tiền thấp hơn (trải nghiệm sử dụng tốt hơn), bù lại, chi phi tấn công mạng sẽ giảm xuống (có thể hiển là bảo mật mạng sẽ kém lại). Đây cũng là lý do tại sau nhiều leader của Ethereum lại nói Optimism bảo mật hơn Arbitrum.
Đối với giải pháp Zk Rollup như Starkex & Starknet, chúng có khả năng mở rộng cao và độ trễ thấp hơn Optimistic Rollup. Bù lại, Starkex & Starknet có phần hạn chế về Smart contract.
Cụ thể, nếu một dự án trên Ethereum mainnet muốn hoạt động Starkex thì chúng cũng yêu cầu dev biên dịch Solidity code sang một ngôn ngữ lập trình mới là Cairo, điều này là một hạn chế không bàn cãi.
Mặc dù thế, theo thời gian phát triển, Starkex & Starknet có thể hạn chế những khuyết điểm của mình bằng cách:
- Cung cấp các công cụ giúp việc biên dịch code và deploy contract mới trên Starkex & Starknet dễ dàng hơn.
- Tăng tính hiệu quả trong việc tính toán các bằng chứng mật mã để giảm chi phí hoạt động.
Tổng quan, Zk rollup nói chung và Starknet & StarkEx nói riêng được đánh giá là giải pháp thiên hướng long-term, nhưng rõ ràng không phải giải pháp công nghệ nào tốt hơn thì sẽ là công nghệ chiến thắng cuối cùng.
Ví dụ tiêu biểu là cuộc chiến của các cross-chain bridge và các smart contract platform. Trong khi tồn tại nhiều khuyết điểm về vấn đề bảo mật, nhưng các centralized bridge vẫn đang chiếm phần lớn vốn hóa thị trường của các wrapped token, hoặc việc bị đánh giá là lỗi lời và chậm chạp nhưng Ethereum vẫn là kẻ đứng đầu trong các smart contract platform.
Tương lai của Layer 2 tràn đầy những biến số như thời gian, cộng đồng,… Khó có thể xác định Starknet & Starkex sẽ thành công vượt bật và là giải pháp L2 đứng đầu trong tương lai hay không, nhưng với những gì Starknet & Starkex đã show up thì mình đánh giá chúng đang có vị thế khá tốt trong trường đua của các L2.
Theo C98
