Các tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) tồn tại khắp mọi nơi, nhưng ta vẫn chưa nắm rõ DAO là gì và những yếu tố nào cấu thành nên DAO.
Hiện nay, DAO rất đa dạng. Các tổ chức trên đã giúp biến các cuộc tranh luận trong cộng đồng blockchain ban đầu, vốn chỉ xoay quanh vấn đề “một blockchain cai trị tất cả” sang sự “đa dạng” gồm nhiều chain cùng những hệ sinh thái khác nhau phục vụ cho các mục đích riêng biệt và người dùng có thể thoải mái lựa chọn tùy vào mục đích sử dụng. Do đó, bất kỳ tổ chức nào cũng có thể tùy ý thiết kế DAO sao cho phù hợp với mục tiêu đề ra.
Đầu tiên, để xác định "DAO là gì?", ta hãy cùng định nghĩa về DAO, dưới góc độ là một thực thể vô định hình, bằng cách mượn khái niệm DAO từ những lĩnh vực khác nhau. Sau đó, ta sẽ khám phá các khuôn mẫu của DAO theo các lý thuyết bản thể học khác nhau, bao gồm luật, kinh tế học và điều khiển học.
Bài viết dưới đây trình bày các thành phần cơ bản cấu thành một DAO và xác định khuôn mẫu của nó và cố gắng chứng minh rằng bản thể học DAO, bao gồm những yếu tố thực tế và khả năng của những hình thức tổ chức này, ảnh hưởng đến thiết kế tạo nên DAO.
DAO là gì? Khám phá định nghĩa DAO
Thuật ngữ “DAO” là viết tắt của “Tổ chức tự trị phi tập trung” (Decentralized Autonomous Organization). Mặc dù mới ra đời, các DAO có một lịch sử phong phú và đang tiếp tục phát triển. Định nghĩa và thiết kế của DAO, được xây dựng phụ thuộc vào ngữ cảnh chủ quan và mục đích mà DAO hy vọng đạt được.
Nói chung, DAO có thể được xem như là một hệ thống đa tác nhân, hoạt động hướng tới một mục tiêu rõ ràng. Trong tổ chức người và máy này, yếu tố tính toán hỗ trợ, phối hợp (hiệu quả hoạt động và/hoặc ra quyết định, mặc dù ở giai đoạn này, các yếu tố tính toán không được phổ biến). Trong bối cảnh blockchain đang từng bước mở rộng, các blockchain công khai, phi tập trung cung cấp nền tảng cơ sở hạ tầng để tạo điều kiện phối hợp bằng cách giảm chi phí giao dịch (chi phí tham gia vào thị trường). Như vậy, các DAO sẽ cung cấp một cơ sở hạ tầng thể chế, để tạo nên “một mô hình quản trị được chấp nhận bởi phần mềm”.
DAO đến từ đâu?
Lịch sử trước khi có DAO của các công nghệ phi tập trung, công nghệ mã hóa và blockchain công khai chính là nền móng trong việc tạo ngữ cảnh cho các DAO ngày nay. Theo nhiều cách, các DAO tiếp tục duy trì các hệ tư tưởng khoa học viễn tưởng nổi loạn ban đầu về phân quyền chính trị. Ở đây, sự tự chủ được đề cập đến chính là khả năng tự quản lý hoặc độc lập khỏi sự chỉ đạo hoặc cưỡng chế chính trị bên ngoài, và ta có thể theo đuổi mục tiêu này thông qua các phương tiện công nghệ.
Khái niệm tiền thân của “Công ty tự trị phi tập trung” (DAC) đã xuất hiện trong các cộng đồng blockchain trên một bài đăng của người đồng sáng lập Ethereum, Vitalik Buterin, vào năm 2013 trên Tạp chí Bitcoin Magazine trong bài viết khám phá cách khởi động DAC. Sau đó, nó xuất hiện trong white paper của Ethereum và hướng dẫn thuật ngữ liên quan về “DAOs, DACs, DAs,…”.
Yếu tố đề cập đầu tiên: Điều khiển học
Concept về DAO có thể đã từng xuất hiện trong chiều đài lịch sử của lĩnh vực điều khiển học.
Cụm từ “Tổ chức tự trị phi tập trung” lần đầu tiên được đề cập trong lĩnh vực điều khiển học bởi Nhà khoa học máy tính người Đức Werner Dilger.
Dilger vẽ nên đến một hệ thống nội bộ “thông minh” hoạt động tựa như một hệ thống miễn dịch trong việc “xác định, nhận định và duy trì bản thân” và “hợp tác với các chi khác bằng cách gửi tin nhắn và phân tích cú pháp các tin nhắn được gửi đến, nhằm giúp toàn bộ hệ thống thực hiện những mệnh lệnh đã được thiết kế từ trước. Dilger hiểu khái niệm này là một hệ thống xử lý thông tin phức tạp, đa tác nhân có khả năng tự trị, nghĩa là tự duy trì và tự tham chiếu.
Là một tổ chức máy điện toán, DAO được tạo thành từ con người và công nghệ.
Nhìn theo góc độ điều khiển học, ta có thể thấy DAO là một tổ chức có khả năng mô phỏng sinh học quần thể giữa người – máy, một sự kết hợp đặc biệt vốn "ăn theo" các mô hình cộng sinh (chẳng hạn như tiến hóa, đồng phụ thuộc và gia tăng) được tìm thấy trong tự nhiên. Nếu vậy, đây có lẽ là khái niệm có nhiều điểm tương đồng nhất concept “nền kinh tế tái tạo” của DAO.
Pháp luật
Các định nghĩa torng phạm trù pháp lý là một trong những định nghĩa đầu tiên được xác định chính thức trong tài liệu về DAO dựa trên blockchain. Ở đây, các học giả pháp lý đã định nghĩa DAO là “một hệ thống dựa trên blockchain cho phép mọi người điều phối và quản lý cộng đồng mình thông qua một tập hợp các quy tắc tự thực thi được triển khai trên một blockchain công cộng và có sự quản lý phi tập trung (tức là độc lập với kiểm soát trung tâm)”.
Các học giả pháp lý khác đã chỉ ra rằng các DAO hoạt động theo một hệ thống kinh doanh và điều lệ khác biệt. Aaron Wright tuyên bố rằng các DAO "được thiết kế và điều chỉnh bởi các chương trình hoặc thuật toán dân chủ hoặc những người tham gia có tay nghề cao". Quan điểm này đang nhắc đến bản chất tính toán, tự động và thuật toán của các tổ chức này, nơi phần mềm quản lý các yếu tố thủ tục để giúp con người có thể tập trung vào các yếu tố quan trọng hơn.
Theo "Luật mẫu DAO", do các nhà nghiên cứu của COALA viết, phác thảo 11 yêu cầu kỹ thuật và quản trị đối với DAO để nhận được sự công nhận của pháp luật với tư cách là một thực thể, bao gồm:
- Được triển khai trên một blockchain,
- Chỉ có một địa chỉ công khai duy nhất để những người khác xem xét hoạt động của nó,
- Có mã phần mềm nguồn mở,
- Có thể kiểm tra mã,
- Có ít nhất một giao diện để mọi người đọc thông tin quan trọng về các hợp đồng và mã thông minh DAO,
- Diễn giải điều luật sao cho người dùng có thể hiểu được,
- Có quản trị được phân cấp về mặt kỹ thuật (nghĩa là không được kiểm soát bởi một bên duy nhất),
- Có ít nhất một thành viên đang hoạt động tại bất kỳ thời điểm nào,
- Có ít nhất một cách để mọi người liên hệ với DAO,
- Có cơ chế giải quyết tranh chấp nội bộ ràng buộc với những người tham gia,
- Có cơ chế giải quyết tranh chấp bên ngoài để giải quyết tranh chấp với bên thứ ba (ví dụ: nhà cung cấp dịch vụ).
Những yếu tố và cân nhắc này tạo thành cơ sở pháp lý để hình thành khái niệm về DAO.
Kinh tế học
Trong khi đó, theo các nhà kinh tế thể chế, DAO là các tổ chức kỹ thuật số.
Trong mô hình này, mọi người đã phối hợp thông qua các tổ chức trong hàng trăm năm và các DAO chỉ là sự khởi đầu tiếp theo của điều đó. Với sự xuất hiện của máy tính và thời đại internet, chúng ta đang ở trong “nền kinh tế kỹ thuật số” và do đó, một loại hình kinh tế mới đòi hỏi các loại hình tổ chức mới, nơi các nguyên tắc quản trị doanh nghiệp được áp dụng.
“Những yếu tố vô hình”: văn hóa, chuẩn mực, ảnh hưởng lịch sử,…
Nghiên cứu dân tộc học (một phương pháp nghiên cứu định tính về quan sát, phỏng vấn, truy tìm con người và các sự vật thành phần, sự kiện, khủng hoảng, diễn ngôn,…) giúp chúng ta nhìn nhận DAO như một hiện tượng văn hóa.
DAO là cơ sở hạ tầng, bao gồm các yếu tố con người và máy móc, các quy trình kỹ thuật và quản trị, các nghi thức, tiêu chuẩn, v.v. Trong mối quan hệ giữa con người và công nghệ này, các động lực văn hóa bắt đầu xuất hiện. Điều này bao gồm các ảnh hưởng xã hội, thực tiễn, hệ tư tưởng và chính trị ảnh hưởng đến sự hình thành, duy trì, sụp đổ và tái tạo của DAO. Ngoài ra, nó còn ảnh hưởng đến vòng đời và bản sắc của DAO.
Nhờ những yếu tố trên, sự xuất hiện và phát triển của các DAO đã giúp mọi người thực hiện các phép loại suy và tiếp tục khám phá các DAO với tư cách là câu lạc bộ, tổ chức hợp tác, quỹ tín thác đầu tư hợp pháp hoặc cộng đồng.
Trong những nghiên cứu và triển khai mới nổi, bàn luận về các mối quan hệ và cơ chế “DAO với DAO”, ta có thể thấy rõ, DAO có cách hoạt động tương tự như các thực thể chính trị-kinh tế trong các thành phố và quốc gia. Hiện nay, nhiều DAO tự mô tả mình là “thành phố tiền điện tử”, các chính thể phi tập trung của “trạng thái mạng” và “trạng thái tiền điện tử”.
Trong hệ thống blockchain, ngày càng nhiều công nghệ được coi là quyền lực lập pháp của hệ thống xã hội. Do đó, DAO không chỉ là một tổ chức, mà còn là hiện thân của các thể chế biểu hiện chính trị mới, chẳng hạn như "dân chủ tiền điện tử".
Nếu diễn giải theo cách này, chúng ta tin rằng, DAO không phải là độc nhất. Có nhiều DAO khác nhau, với nhiều cách giải thích và mục đích khác nhau. Bằng cách khám phá các phân biệt định nghĩa và đặc tính thiết kế của DAO, chúng ta có thể bắt đầu nhận ra rằng DAO là các thực thể được đồng xây dựng, kết nối với nhau nhờ vào sự kết hợp giữa máy móc và con người nhằm hướng tới một mục tiêu chung.
Các khuôn mẫu thiết kế DAO
Làm rõ mục đích:
Tùy thuộc vào mục đích mà chức năng tổ chức, cơ chế kỹ thuật hay thiết kế của các DAO được xác định trước hay không. Hay nói cách khác, hình thức theo sau chức năng.
Các DAO thực hiện một loạt các chức năng tổ chức, chẳng hạn như phương tiện đầu tư vốn (ví dụ: The LAO), xây dựng phần mềm phi tập trung (ví dụ: 1Hive) hoặc tạo các câu lạc bộ xã hội (ví dụ: Friends With Benefits).
Khi phân tích và thiết kế DAO, ta có thể dựa trên bộ câu hỏi dưới đây:
- Điều gì đang được phi tập trung? (về mặt kỹ thuật, kinh tế hoặc chính trị)
- Ai hoặc cái gì đang được tự chủ? Từ đâu?
- Điều gì đang được tự động hóa?
- Thứ đang được tổ chức?
Từ đó, có thể xác định các lựa chọn thiết kế.
Các yếu tố nổi bật trong thiết kế DAO:
Mục tiêu rõ ràng, được thể hiện trong bản tuyên bố, “cơ cấu” hoặc Điều khoản & Điều kiện của sản phẩm/dịch vụ. Trong một số DAO, mẫu tuyên bố này được gọi là “constitutional archetype”.
Hình thành: Xác định phân bổ token và chi tiêu vốn theo cách tiếp cận “DAO là ưu tiên đầu” hoặc một cộng đồng “chuyển đổi thành DAO”. Và điều này có thể được tự động hóa.
Tham gia: Bao gồm lao động, trách nhiệm giải trình của lao động và thù lao. Điều này có thể do con người và/hoặc các thuật toán trong bối cảnh của một hệ thống đa tác nhân. Lao động có thể dựa trên tình nguyện viên, được trả lương, ví dụ: DxDAO, hoặc kết hợp cả hai, ví dụ: GitcoinDAO.
Các cơ chế giải quyết tranh chấp/phán xử. Ví dụ. 1Hive Celeste, Kleros, hoặc luật quốc gia-tiểu bang, chẳng hạn như khung pháp lý DAO của Công ty trách nhiệm hữu hạn Wyoming (LLC).
Các quy trình giao tiếp/phối hợp, v.d. một ứng dụng trò chuyện và các quy trình đưa ra đề xuất quản trị.
Các thành phần này là các block xây dựng cơ bản trong các mẫu thiết kế DAO mà cộng đồng cần xem xét.
Kết luận
Những khái niệm dưới những góc độ trên là một phương tiện để xây dựng nên một định nghĩa rõ ràng hơn về DAO, từ đó, ta có thể khám phá mối quan hệ giữa các thiết kế của DAO, quản trị của DAO, các thiết lập ra quyết định và các nền kinh tế chính trị của DAO. Không chỉ vậy, DAO còn là một phương tiện quan trọng để hiểu rõ hơn về ý nghĩa và kết quả của tập hợp người-máy ở cấp độ cá nhân, tổ chức và xã hội.
Cần phân tích sâu hơn để khám phá cách các thành phần của khuôn mẫu thiết kế DAO, lựa chọn thiết kế sẽ ảnh hưởng như thế nào đến mục đích hoặc chức năng của tổ chức, cách các DAO đã phát triển và so sánh giữa các DAO khác nhau.
