Chúng ta sẽ cùng định lượng mức tiêu thụ phí sâu, nghiên cứu các thị trường nổi bật nhất của Ethereum, từ đó mở ra cánh cửa dẫn đến bản chất phức tạp và đang phát triển của hệ sinh thái Ethereum.
Công cụ đo lường tốt nhất giúp ta hiểu tình trạng hiện tại của nền tảng Ethereum là loại hoạt động tiêu thụ phí gas. Mặc dù nó không trực quan bằng số lượng giao dịch, nhưng cách tiếp cận này bắt nguồn từ chính thiết kế của Ethereum vì thể hiện chi phí kinh tế thực cho người dùng.
Hình 1: Mức sử dụng gas tương đối theo danh mục
Đầu tiên, chúng ta hãy phác thảo tổng quan toàn diện chiều dài lịch sử của Ethereum bằng một sơ đồ đơn giản. Bức hình trên minh họa mức sử dụng gas tương đối của tất cả các giao dịch được ghi lại trên blockchain Ethereum, được chia thành 7 danh mục chính, 2 trong số đó (cầu nối cross-chain và bot MEV mua bán chênh lệch giá) chỉ mới xuất hiện vào năm ngoái, bao gồm: Vanilla; Stablecoin; ERC20; DeFi; Cầu nối; NFTs; MEV Bots; Khác.
Về mặt chất lượng, phân bổ mức sử dụng ngày nay khác nhiều so với hai năm trước, với mỗi danh mục được đề cập ở trên đều có những thay đổi đáng kể về tỷ trọng. Nhờ đó, ta có thể thấy được yếu tố tác động đến sự phát triển và khuôn khổ nghiên cứu cần thiết để đánh giá nền tảng. Theo dữ liệu, hiện giờ Ethereum vẫn chưa ổn định hoàn toàn, vì vậy ta sẽ cùng mong chờ xem, liệu, vào năm 2024, ETH sẽ có bước tiến vượt bậc hay không. Giờ, chúng ta sẽ xem xét chi tiết hơn từng thành phần trên.
Vanilla
Hình 2: Tỷ lệ phần trăm phí gas được sử dụng khi sử dụng hệ thống Vanilla
Về mặt concept, mạng lưới Vanilla sử dụng Ether như một loại tiền tệ chính. Còn từ góc độ tiêu thụ phí gas, phương thức sử dụng này đã giảm từ mức chiếm ưu thế nhất trong những ngày đầu (80% lượng khí đốt vào năm 2015), xuống còn ~ 10% trong hai năm qua. Nói cách khác: theo kinh nghiệm, Ethereum không chú trọng phân khúc giao dịch ETH giữa những người dùng.
.jpeg)
Hình 3: Lượng phí gas sử dụng trong mạng lưới Vanilla
Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu cho rằng blockchain Ethereum không còn nhiều giao dịch ETH như thời kỳ hoàn kim 2016. Lý do là vì trong suốt thời gian qua, giới hạn phí đã được nâng lên nhiều lần. Khi Ethereum lần đầu tiên ra mắt vào năm 2015, giới hạn phí từng là 5000 đơn vị gas trên mỗi block. Kể từ đó, nó đã tăng dần, chạm tới giới hạn block là 15 triệu – và có thể tăng gấp đôi trong thời gian mạng bị bị tắc nghẽn sau khi đợt hard fork nLondon Upgrade. Vì vậy, trong khi tầm quan trọng tương đối của việc chuyển Ether giảm dần theo thời gian, thì thông lượng tuyệt đối đã tăng lên nhiều bậc.
Stablecoin
Hình 4: Phần trăm gas được sử dụng bởi các giao dịch stablecoin
Stablecoin không phải sản phẩm trực thuộc Ethereum, nhưng Ethereum là nơi giúp stablecoin có bước đệm phát triển mạnh mẽ. Stablecoin đang nhanh chóng trở thành một nguồn tiêu thụ gas chính khi USDT chuyển sang hướng phí thấp hơn và thời gian xác nhận giao dịch nhanh hơn. Trong ba năm qua, so với Ether, Ethereum được sử dụng làm nền tảng thanh toán cho USD nhiều hơn.
Stablecoin mở rộng sang các chain khác khi phí gas Ethereum dần dần tăng cao. Hiện có nhiều USDT được phát hành trên nền tảng Tron hơn trên Ethereum. USDC hỗ trợ 8 chain khác nhau, còn UST hỗ trợ 10 loại. Ethereum sẽ tiếp tục mất thị phần vào tay các đối thủ cạnh tranh rẻ hơn hoặc nhanh hơn.
Ta cần phải đặc biệt chú ý đến sự cạnh tranh và hợp tác giữa các nền tảng và giao thức trong kỷ nguyên đa chiều. Không chỉ có nhiều giao thức dựa trên Ethereum, nhiều giao thức còn chạy trên nhiều chain. Bạn không thể hiểu đầy đủ về hệ sinh thái Ethereum nếu không xem xét các stablecoin. Bạn cũng không thể hiểu đầy đủ về hệ sinh thái stablecoin nếu không nghiên cứu các chain khác.
ERC-20
Hình 5: Phần trăm phí gas được sử dụng khi giao dịch NFT
Đối với NFT, hầu hết các tác phẩm được thực hiện dưới dạng hợp đồng ERC-20, mức 40% thị phần phí gas vào năm 2018 là mức cao nhất trong lịch sử. Những ngày của cơn sốt ICO dường như đã đi xa và trong vài năm qua, phí gas của những trường hợp trên chỉ chiếm khiêm tốn khoảng 5-10% thị phần.
Hình 6: Phần trăm phí gas được sử dụng bởi các token phổ biến nhất
Ngay cả khi chúng ta nhìn vào bức hình trên, ta cũng nhận ra rằng, không có token nào trong số chúng phổ biến trong khoảng thời gian dài hơn một năm.
Một danh mục phụ đáng chú ý của các NFT là các wrapped token, đáng chú ý nhất là WETH và WBTC. Qua đó, ta biết được rằng, ngay cả khối lượng giao dịch bằng Ethereum cũng tồn tại ở hai dạng – ETH gốc (native) và wrapped token.
DeFi
Hình 7: Tỷ lệ phí gas được sử dụng bởi tài chính phi tập trung
DeFi có nhiều ứng dụng – cho vay, spot và phái sinh, lưu trữ, bảo hiểm,… Hầu hết những tác động hiện giờ đều đến từ việc trao đổi tài sản phi tập trung. Trong hai năm qua, cung cấp tính thanh khoản và khai thác lợi suất cũng đã trở thành những tính năng khá phổ biến và lĩnh vực DeFi có thể cần được chia nhỏ hơn nữa trong tương lai.
DEX lần đầu tiên trở nên phổ biến vào năm 2017 với sự xuất hiện của sàn giao dịch phi tập trung EtherDelta, và kể từ đó DEX đã trở thành lĩnh vực tiêu thụ phí gas chính (trong DeFi).
Uniswap hiện đang dẫn đầu (gas từng đạt đỉnh 88% lượng tiêu thụ khí DeFi, hiện giờ còn khoảng 60%). Ta cũng nên để ý rằng MetaMask cũng là một sản phẩm trực thuộc trường hợp DeFi (dải màu cam ở trên cùng của Hình 7). Một số tính năng có thể trở nên "vô hình" khi ngành này phát triển. Người dùng tương tác với các nền tảng loại bỏ các tương tác trên chain và cross-chain để nâng tầm thuận tiện.
Cầu nối
Hình 8: Tỷ lệ tiêu thụ phí gas của các cầu nối
Cầu nối cross-chain là một trong những lĩnh vực tiêu thụ phí gas mới nhất. Khi các giao dịch trên Ethereum trở nên khá đắt đỏ và các chain cạnh tranh đã cải tiến độ ổn định và chức năng, chúng ta trông thấy sự xuất hiện của các dòng vốn cross-chain. Bên cạnh sự gia tăng đột biến trong thời gian ngắn của cầu Ronin vào thời kỳ đỉnh cao của Axie Infinity (đạt mức tiêu thụ khí tối đa ~ 8% trong một vài ngày), mức tiêu thụ phí của cầu đã tăng gấp đôi so với năm ngoái (từ 1% lên 2%) , kết nối blockchain Ethereum với các giải pháp Layer-2 trong hệ sinh thái (Polygon, Arbitrum, Optimism), cũng như các hệ sinh thái cạnh tranh (Avalanche, Polkadot).
Bitcoin cũng là đối tượng dịch vụ của cầu nối cross0chain. Hiện tại, hơn 1% tổng nguồn cung Bitcoin được kết nối với Ethereum dưới dạng wBTC.
NFT
Hình 9: Phần trăm phí được sử dụng bởi những giao dịch của NFT
Ngược dòng về năm 2017, Cryptokitties, sản phẩm NFT chính thống đầu tiên, đã nhanh chóng đóng góp khoảng một phần ba lưu lượng mạng lưới và làm phí mạng tăng cao. Cùng năm đó, OpenSea đã phát hành phiên bản beta. Tuy nhiên, phải đến nửa cuối năm 2021, NFT mới lại chiếm lĩnh thị trường phí gas. Kể từ đó, NFT đã trở thành một thị trường cần được tính đến. Tính đến thời điểm hiện tại, khoảng một phần ba tổng lượng phí Ethereum tiêu thụ được sử dụng cho các hoạt động liên quan đến NFT. Về mặt này, OpenSea dẫn đầu thị trường, tiêu thụ hơn 60% phí gas liên quan đến NFT, theo sau là một số nền tảng khác.
MEV Bot
Figure 10: Percentage of gas used by MEV bots
Miner Extractable Value (MEV) là một sản phẩm gốc được thiết kế bởi Ethereum và đóng một vai trò quan trọng trong việc cải thiện hiệu quả của hệ sinh thái DeFi, tức là loại bỏ sự tác động giữa các sàn giao dịch phi tập trung thông qua chênh lệch giá, chiếm hơn 95% hoạt động của MEV.
Người hưởng lợi chính từ MEV thường không phải là các "thợ đào" mà là một cộng đồng những người tìm kiếm và khai thác tận dụng các công cụ tự động để tạo ra các giao dịch MEV. Tuy nhiên, các thợ đào được hưởng mức phí cao do tính cấp thiết của giao dịch chênh lệch giá. Những giao dịch như vậy thường là cơ hội để "người thắng ăn tất" và buộc người phải trả giá phí gas cao hơn giá thị trường.
Do các công cụ trích xuất MEV thường không chính xác và các phép phỏng đoán để phân loại giao dịch MEV không hoàn toàn hoàn hảo, ccon số thực có lẽ còn nhiều thôi và theo nhóm Flashbots, ít nhất 4% lượng khí đang được sử dụng bởi các giao dịch MEV.
Nếu các chain cạnh tranh có thể làm giảm tác động của MEV, thì đây có thể là yếu tố thu hút người dùng ở nền tảng Ethereum.
Sản phẩm khác
Hình 11: Mức sử dụng gas của tất cả các giao dịch khác
Thiết kế không cần sự cho phép của nền tảng Ethereum mang lại tiện ích khác, từ các trò chơi khởi chạy trên chain và các giao thức đa chữ ký cho đến các sơ đồ Ponzi. Trong thời kỳ hoàng kim của nó, các kế hoạch Ponzi như kế hoạch Ponzi của Nga MMM (mức cao nhất từng đạt được trong tổng mức sử dụng phí gas là 10%) và hợp đồng Ethereum FairWin (phí gas đạt 40% trong thời gian ngắn) là những dự án lớn nhất trong thị trường trên.
Kết luận
Ethereum vẫn là một nền tảng chủ yếu được sử dụng để cgiao dịch, nhưng những tiện ích và mức độ phổ biến của những hạng mục trên lại liên tục thay đổi. Không giống như Bitcoin, những người đầu tư sản phẩm trên sàn Ethereum cần các công cụ và tư duy sau:
- Nhạy bén với các thị trường và thích ứng với các hướng phát triển mới;
- Tài sản phải đa dạng;
- Đa giao thức và đa chuỗi, nắm rõ quá trình giao dịch, bao gồm các giao thức tài chính phi tập trung và các cầu nối cross-chain.
Ethereum có nhiều cách sử dụng. Chúng ta phải thừa nhận rằng Ethereum hiện nay vẫn đang theo sát với tầm nhìn ban đầu của Ethereum. Hiểu được hệ sinh thái trên không phải là một nhiệm vụ dễ dàng. Vấn đề hiện nay mà Ether gặp phải là mạng lưới kết nối ngày cảng mở rộng của Ethereum với một số lượng lớn các chain Layer-1 và Layer-2 khác. Ngày càng có nhiều tài sản, dự án, giao thức tồn tại trên nhiều chain đồng thời và có thể giao dịch tự do giữa các nền tảng.
