Bạn hãy tưởng tượng mình đang sống ở năm 2043 và đi tàu cao tốc chạy bằng điện mới nhất tại Los Angeles thay vì lái xe trên xa lộ tắc nghẽn. Bạn xuống tàu ở khu tài chính công cộng, nơi các đường phố đã được biến thành khu vực dành cho người đi bộ sau khi các khoản đầu tư lớn vào giao thông loại bỏ nhu cầu ô tô ở trung tâm thành phố.
Vỉa hè đi bộ sạch đến đáng kinh ngạc. Đã qua rồi cái thời mà mọi người không có nơi nào để đi. Thay vào đó, thành phố phân bổ ngân sách cho các chương trình chăm sóc sức khỏe và nhà ở công cộng nhằm giải quyết những vấn đề dân cư tồi tệ nhất của thành phố.
Chỉ cần có tầm nhìn tương lai là có thể hiện thực thông qua dân chủ hóa tài chính. Chủ nghĩa tư bản tài chính tạo ra một loạt các tệ nạn xã hội: tái phân phối ồ ạt, tăng trưởng trì trệ, gia tăng bất ổn việc làm, bất ổn kinh tế vĩ mô và sự suy thoái sinh thái nhanh chóng.
Các cơ quan quản lý sẽ sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên hoặc phân tầng (để đảm bảo tính đại diện cho dân số) để tập hợp các nhóm công dân nhỏ hơn, những người sẽ hiểu về đầu tư công và xem xét các vấn đề phân phối chính. Tuy nhiên, nhiều người ủng hộ việc phân cấp tài chính, điều này chỉ tái hiện ở mức tồi tệ nhất.
Tại sao phân quyền không đủ để dân chủ hóa tài chính?
Những cuộc đại suy thái trong quá khứ thể hiện qua các lời kêu gọi dân chủ hóa tài chính đã truyền cảm hứng cho các nhà hoạt động, nhà hoạch định, cử tri và nhà công nghệ để đưa ra các hệ thống thay thế để phân bổ tín dụng và đầu tư. Nhiều người xem phân quyền là chìa khóa của giải pháp thay thế thích hợp. Ngày nay chủ nghĩa tài chính toàn cầu phần lớn tập trung ở một vài nơi bao gồm New York, London, Thượng Hải. Tại Hoa Kỳ, bốn tổ chức tài chính JPMorgan, Wells Fargo, Bank of America và Citi chiếm thị phần lớn tổng tiền gửi của khách hàng. Sự tập trung này đã trở nên sâu sắc hơn kể từ cuộc suy thoái năm 2008, vì các nhà quản lý tài sản như BlackRock và Vanguard hiện là những cổ đông lớn trong nền kinh tế thế giới, vốn bị chi phối bởi những gã khổng lồ.
Nhiều người sẽ nghĩ Bitcoin và Ethereum giúp vượt qua nền tài chính truyền thống và đem lại lợi nhuận cao hơn. Nhiều người ủng hộ nền tài chính phi tập trung (DeFi) và Web 3.0 đã bỏ qua mấu chốt của chủ nghĩa tư bản tài chính: Việc phân bổ tín dụng và đâu tư đều do các tổ chức tài chính tư nhân hoặc các nhà đầu tư đưa ra, việc đó hoàn toàn độc lập với việc ra quyết định của tập thể tham gia.
Những ý tưởng để phổ biến nền dân chủ hóa tài chính nhằm mở ra cơ hội tài chính cho mọi tầng lớp. Nhà văn Yale Robert Shiller thông qua quyền sách "Finance and a Good Society" muốn truyền tải thông điệp càng nhiều người đầu tư thì càng dân chủ.
Chúng ta cần một mức độ tập trung quyền lực cho một nền dân chủ mạnh mẽ với các cơ hội thực sự bình đẳng.
Tuy nhiên có các loại tài sản như khoản thế chấp không đảm bảo sẽ gây xáo trộn. Một số ít người nhìn thấy cổ phiếu nhất định tăng và được nhiều người quan tâm như cổ phiếu GameStop của Reddit tạo làn sóng các nhà đầu tư nhỏ lẻ. Sàn Robinhood trao quyền cho người dùng thông qua hệ thống bỏ phiếu cho các tài sản tài chính, tọ ra một cơ sở hạ tầng cho nền dân chủ tài chính. Khi bong bóng của các tài sản đầu cơ quá mức như AMC và GameStop vỡ ra đã có nhiều nhà đầu tư trở nên giàu có trước đó, Citadel Securities đã kiếm được hàng tỷ USD trên Robinhood chỉ trong thời gian ngắn.
Truy cập và phân quyền
Tại sao tôi lại đề cập đến truy cập và phân quyền? Bởi theo lập luận của Schiller thì dân chủ hóa tài chính bao gồm truy cập và phân quyền.
Các nhà công nghệ ngày nay say sưa nói về DeFi, ca ngợi nó bao trùm cho các dự án blockchain và làm cho hệ thống tài chính truyền thống trở nên lỗi thời. Quan điểm này nêu rõ các loại tiền điện tử như bitcoin và ethereum có thể thay thế tiền, không bị quản lý bởi nhà nước và ngân hàng trung ương. Mọi người xem blockchain là cơ sở hạ tầng cho phép lưu trữ và chuyển tiền không cần thông qua ngân hàng hay các nhà mô giới, giúp tiết kiệm phí giao dịch. Hợp đồng thông minh ngày nay có thể giúp phát triển nền kinh tế sáng tạo thay vì phụ thuộc nền tảng của bên thứ ba. Hầu hết đều hướng đến Web 3.0 và tạm biệt Spotify.
Thực tế mọi thứ có tốt đẹp như vậy không? Mặc dù Bitcoin mang đến sự khan hiếm (nguồn cung 21 triệu) và các tài sản NFT mới như CryptoPunks và Bored Ape Yacht Club chủ yếu thu hút các nhà đầu cơ là chính. Mục đích ban đầu của NFT là đề cao tính nghệ thuật, cho phép mọi người thoải mái sáng tạo nhưng sự thật là giá NFT đang bị thổi phồng một cách quá mức.
Không giống như dân chủ hóa tài chính thông qua phân cấp, tiếp cận bình đẳng về nguyên tắc chỉ là sự tập trung quyền sở hữu trên thực tế.
Hiện tại nhiều người biết đến blockchain thông qua đầu tư vào tiền điện tử. Đứng đầu là Bitcoin (BTC) gần như dẫn dắt thị trường lên hoặc xuống. Mọi người đều muốn giá của BTC tăng để các altcoin khác tăng mạnh hơn. Tuy nhiên việc đầu tư này cũng làm tăng tốc độ suy thoái môi trường do cường độ carbon của việc khai thác tiền điện tử ngày càng nhiều.
Mặc dù các dự án tài chính phi tập trung thường được quảng bá là dân chủ hóa, nhưng nền dân chủ mà chúng thúc đẩy rất ít ỏi. Một nghiên cứu cho thấy 1% người nắm giữ số lượng BTC nhiều nhất đã chiếm đến 1/3 tổng số BTC đang lưu hành. Trên thực tế, một nền dân chủ mạnh với các cơ hội thực sự bình đẳng đòi hỏi một mức độ tập trung quyền lực trong các thể chế được kiểm soát.
Tự quyết định tính dân chủ
Mục tiêu cốt lõi của những người ủng hộ DeFi và Web3 là mở rộng nhóm người có thể quyết định việc phân bổ tín dụng và đầu tư một cách riêng tư. Tuy nhiên nhiều người tham gia vào tiền điện tử với mục tiêu làm giàu nhiều hơn là đóng góp ý kiến cho sự phát triển chung của thị trường.
Liệu có nhiều người chịu đầu tư vào các dự án không tạo ra lợi nhuận và doanh thu bị âm trong ngắn hạn, chẳng hạn như công nghệ xanh và cơ sở hạ tầng, nhưng có thể tạo ra xã hội mới cho các thế hệ tương lai, chẳng hạn như một hành tinh có thể sinh sống được? Điều này sẽ có lợi về mặt kinh tế lâu dài.
Cần xem xét nguyên tắc quan trọng trong việc điều chỉnh các mạch tài chính đối với quá trình dân chủ là tạo ra các tổ chức tài chính trung ương, tham gia và ra quyết định một cách dân chủ. Ngoài ra có thể áp dụng các chính sách tái cấp vốn quốc gia và quốc hữu hóa các ngân hàng, tạo ra các ngân hàng công để bổ sung cho ngân hàng tư nhân. Ý kiến ban đầu trông dân chủ hơn nhưng cái sau có thể khả thi hơn. Dù chọn mô hình nào cũng phải xem xét các bên liên quan để phân phối vì lợi ích cộng đồng.
Cơ chế tham gia
Một giải pháp tương đối mới được đề xuất bởi những người ủng hộ Web3 là DAO – Các tổ chức tự trị phi tập trung. DAO được điều chỉnh bởi mã nguồn mở thực thi các hợp đồng thông minh giúp các tổ chức hoạt động. Bạn nắm giữ càng nhiều tài sản của dự án, bạn càng có nhiều phiếu bầu.Một số thậm chí còn thực hiện biểu quyết bậc hai cho phép các thành viên tiết kiệm thời gian biểu quyết chung hoặc có tiếng nói lớn hơn về các vấn đề trong tổ chức.
Vitalik của Ethereum cân nhắc việc quản lý thành phố như CityDAO, dự án NFT, chính ông thừa nhận mô hình DAO hiện tại về cơ bản tương tự các công ty đại chúng, ai có nhiều cổ phiếu hơn thì có tiếng nói hơn.
Hiện nay tốt hơn nếu tạo ra một tổ chức tài chính công, chẳng hạn như ngân hàng đầu tư cho phép các tổ chức được điều hành bởi các đại diện dân cử. Điều này phù hợp với mô hình tham gia chủ đạo vào quá trình ra quyết định của cộng đồng, cụ thể là bỏ phiếu cho những người đại diện thay mặt bạn.
Các học giả tích lũy được cách mà một người phản ứng với họ khi nhận được thông tin mới. Cho dù đó là những ý kiến liên quan đến danh tính, trạng thái nhóm hoặc liên kết đảng, mọi người có thể được thúc đẩy để lập luận theo cách xác nhận những thành kiến đã có từ trước. Vấn đề về thành kiến ngày càng trở nên trầm trọng do sự chia rẽ đảng phái sâu sắc dẫn đến việc một số cử tri bỏ qua các sự kiện và xử lý thông tin theo cách củng cố quan điểm đã có từ trước thay vì giúp khám phá các quan điểm mới và chính xác hơn làm suy thoái nền dân chủ đại diện.
Các chính trị gia thường có nắm được nhiều thông tin hơn so với thành viên do đó thường điều hành theo những cách không hoàn toàn minh bạch. Ngoài ra, cử tri và đại diện của họ có xu hướng khác nhau vì địa vị xã hội khác nhau, các chính trị gia giàu có và nhiều quyền lực, điều này làm dấy lên lo ngại khi các đại biểu không hành động vì lợi ích tốt nhất cho các cử tri.
Yếu tố còn thiếu trong nền dân chủ đương đại là sự cân nhắc. Nhưng mật độ dân sống đông như hiện nay, làm thế nào để tài trợ cho hàng hóa công?
Đàm phán thông qua các hội đồng nhỏ
Những nhóm nhỏ là nơi mà các cuộc thảo luận công khai diễn ra, đại diện cho các công dân cùng nhau thảo luận và quyết định các vấn đề quan trọng thông qua lựa chọn ngẫu nhiên. Một cuộc thảo luận nhỏ của một tổ chức dân chủ đảm bảo rằng những người bình thường suy nghĩ hợp lý bằng cách cân nhắc về cách phân bổ tài chính của họ.
Tài chính không hề đơn giản nên không thể mong đợi mọi người thực hiện thăm dò ý kiến để đưa ra tuyên bố toàn diện quan trọng về cách các tổ chức tài chính công nên phân bổ tín dụng và đầu tư. Dân chủ hóa tài chính đòi hỏi một số người thay mặt những người khác phải đưa ra những đánh giá đúng đắn. Loại hình thảo luận thích hợp giải quyết trực tiếp nhu cầu phân công lao động theo nhận thức trong quá trình ra quyết định. Nếu ngân hàng được chia thành nhiều bộ phận với những nhiệm vụ khác nhau, các lĩnh vực được điều hành bởi tổ chức nhỏ, công dân bình thường, theo cách nói của Aristotle về chính trị là "cai trị và được cai trị".
Khoa học đã chứng minh mô hình tạo ra phán quyết có thể giúp công chúng vượt qua những thành kiến trước đây. Lượng người tham gia lớn là nguồn cung cấp kiến thức phổ thông được cải thiện tốt hơn so với thông điệp của nhóm lợi ích. Họ tạo ra không gian cho việc đầu tư và truyền đạt dư luận rộng rãi theo mức độ hợp pháp nhất định, vì họ không bao gồm các nhóm lợi ích mà là những người đồng cấp.
Chính phủ của nhiều nước chuyển sang các lĩnh vực có chủ ý thường xuyên hơn để giải quyết sự phức tạp của các vấn đề. Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) thậm chí còn mô tả loạt thử nghiệm mới là như một làn sóng cân nhắc, cho phép công dân đưa ra các quyết định dân chủ. Họ đưa ra các quyết định cứng rắn theo mức độ hợp pháp nào đó và dân chủ hóa bản thân quản trị, giúp loại bỏ tận gốc tham nhũng chính trị và củng cố xã hội được công dân tin tưởng. Đồng thời tập trung vào lợi ích và tạo ra sự tin tưởng cao trong dân chúng.
Tương lai của nền dân chủ tài chính
Quyết định cách phân bổ tài chính công cho các thành phố nghe có vẻ khó khăn và lãng phí thời gian. Trở lại với phần đầu bài viết khi bạn và những người khác thảo luận về các đề xuất dựa trên thực tế cho các dự án đô thị xanh. Tại Los Angeles, một số ít người tuân theo chu kỳ bầu cử giữa nhiệm kỳ, nhưng ở các cấp quản trị cao hơn tuần suất và thời lượng cuộc họp hội đồng cũng tăng lên đáng kể.
Các ngân hàng đại chúng được điều hành bởi những người có tư duy tốt, về cơ bản đã thay đổi ngành tài chính. Hoạt động ngân hàng không chỉ đơn giản là việc gửi tiền và nhận lãi suất, thay vào đó ngân hàng mở rộng sang đầu tư và cho vay vì lợi ích xã hội. Những người tham gia chương trình này sẽ hiểu rõ hơn về nơi bạn sinh sống và có trách nhiệm với những người sống ở đó. Điều này tưởng chừng như khó có thể thực hiện nhưng nhờ ý chí chính trị và sự ủng hộ của công chúng giúp mọi việc diễn ra đơn giản hơn.
